Mabadiliko kuelekea mitandao ya umeme safi, yanayoendeshwa na nishati mbadala, yanabadilisha kwa kina sekta ya nishati duniani. Hata hivyo, mabadiliko haya pia yanaleta hatari mpya kama vile kukatika kwa umeme kwa kiwango kikubwa, mashambulizi ya mtandaoni, na utegemezi mkubwa kwa teknolojia mpya, kwa mujibu wa ripoti ya hivi karibuni ya Chuo cha Kitaifa cha Ujasusi cha Uturuki.

Ripoti hiyo, iliyochapishwa Ijumaa na yenye kichwa “Usalama wa Nishati na Mabadiliko ya Kidijitali-Kijani: Safari ya Mitandao safi na Isiyo na Kaboni,” inasisitiza kwamba ingawa teknolojia za akili na mitandao isiyo na kaboni zina uwezo mkubwa wa kupunguza utegemezi wa nishati ya mafuta na kupunguza uzalishaji wa kaboni, pia zinaweka changamoto kubwa kwa mifumo ya umeme ya jadi.

“Uaminifu wa mitandao ya umeme hauhakikishwi tena. Kadri sehemu ya nishati mbadala inavyoongezeka na digitali inavyoendelea, kuhakikisha uthabiti wa mifumo ya umeme kunakuwa moja ya changamoto kubwa za wakati wetu,” inasema ripoti hiyo.

Onyo la wazi

Udhaifu wa mabadiliko haya ulionekana wazi mnamo Aprili 28, 2025, wakati kukatika kwa umeme kwa kiwango kikubwa kulikotokea Hispania kulisambaa hadi Ureno na Ufaransa, na kuwaacha mamilioni gizani kwa karibu saa kumi.

Athari za mnyororo zilisababisha kusimama kwa huduma za treni, viwanja vya ndege, na vituo vya mabasi. Mifumo ya malipo ilishindwa kufanya kazi, hospitali zililazimika kupunguza huduma kwa dharura tu, na baadhi ya maeneo yalitangaza hali ya dharura.

Wachambuzi walibainisha sababu kuu: sehemu ya nishati mbadala katika mtandao wa umeme wa Hispania ilikuwa imefikia asilimia 78, juu zaidi ya kiwango kilichopendekezwa cha asilimia 70. Ukosefu wa uwezo wa akiba uliongeza udhaifu wa mfumo na kusababisha kukatika kwa umeme kwa kiwango kikubwa.

“Kukatika huku kwa umeme ni onyo. Bila mikakati ya kisasa ya ulinzi na miundombinu yenye nguvu, hatari ya kuanguka kwa mfumo itaendelea kuongezeka,” inasisitiza ripoti hiyo.

Kati ya ahadi na vitisho

Mitandao ya akili — inayojumuisha akili bandia, mtandao wa vitu (IoT), na uchambuzi wa data kwa muda halisi — iko katikati ya mapinduzi ya kidijitali na kijani. Kwa kusawazisha mahitaji na usambazaji, kutabiri mahitaji ya matumizi, na kuboresha ufanisi wa nishati, mitandao hii inaahidi mfumo wa umeme endelevu na unaoweza kubadilika.

Lakini “akili” haimaanishi lazima “usalama,” inatahadharisha ripoti hiyo.

Ujumuishaji wa kidijitali zaidi unafungua milango zaidi kwa mashambulizi ya mtandaoni, kuingizwa kwa data za uongo, na programu hasidi zinazoweza kulemaza maeneo makubwa.

Ili kukabiliana na hatari hizi, ripoti inapendekeza matumizi ya kugundua hitilafu kwa kutumia akili bandia, mawasiliano yaliyosimbwa, na uthibitishaji wa hatua nyingi kwa shughuli muhimu za mtandao.

Kwa kuongezeka kwa mabadiliko ya tabianchi, matukio ya hali ya hewa kali — vimbunga, mafuriko, ukame wa muda mrefu — yanazidisha vitisho vya nishati. Vyanzo vya nishati mbadala kama jua na upepo, ambavyo ni muhimu kwa kupunguza uzalishaji wa kaboni, vinabaki kuwa vya muda mfupi na vinavyotegemea hali ya hewa. Ili kuimarisha usambazaji wakati wa mahitaji ya ghafla, nchi kadhaa sasa zinaanzisha tena mitambo ya nyuklia kama uwezo wa akiba wa dharura — chaguo lenye utata lakini linaloonekana kuwa la busara.

Teknolojia mpya, utegemezi mpya

Mabadiliko ya kidijitali na kijani pia yanaleta wimbi la utegemezi wa kiteknolojia. Ripoti inaangazia utegemezi mkubwa kwa mifumo ya udhibiti inayotumia akili bandia, vifaa vya hali ya juu vya kuhifadhi nishati, na vifaa vya umeme vya grid-forming — ambavyo sehemu kubwa huzalishwa nje ya nchi.

“Uhuru wa nishati sasa unazidi suala la mafuta pekee. Bila kuendeleza teknolojia za ndani, mataifa yanakabiliwa na hatari ya kubadilisha utegemezi mmoja na mwingine,” inasisitiza uchambuzi huo.

Maeneo yenye sehemu kubwa ya nishati mbadala yanakabiliwa na changamoto zinazoongezeka za kusawazisha usambazaji unaobadilika na mahitaji. Utafiti unasisitiza umuhimu wa suluhisho za kuhifadhi nishati kwa kiwango kikubwa, ukibainisha ubora wa mitambo ya umeme wa maji ya pampu-turbinaji ikilinganishwa na betri za kemikali. Mitambo hii imeonekana kuwa bora sana katika kupunguza kile kinachojulikana kama mwinuko wa bata, ambapo mahitaji yanapanda ghafla baada ya jua kuzama, huku uzalishaji wa nishati ya jua ukishuka.

Mkakati wa ulinzi wa pande nyingi

Uchambuzi unatoa wito wa mkakati wa ulinzi wa jumla ili kulinda mifumo ya nishati katika enzi ya kidijitali na kijani. Inasisitiza umuhimu wa kuboresha miundombinu iliyochakaa, kwa kukarabati mitambo, vituo vya umeme, na mifumo ya kiotomatiki. Kuimarisha ujuzi wa waendeshaji wa mtandao pia kunachukuliwa kuwa muhimu, hasa kupitia mafunzo ya usalama wa mtandao, usimamizi wa mizozo kwa muda halisi, na uboreshaji wa mifumo.

Ripoti pia inasisitiza umuhimu wa kupanua ushirikiano wa kimataifa, kupitia kushiriki taarifa kuhusu vitisho vya mtandao na kuunda mifumo ya majibu ya pamoja. Hata hivyo, inaonya kuwa hatua hizi lazima ziambatane na uvumbuzi wa kitaifa.

“Ushirikiano wa kikanda ni muhimu,” inasisitiza, “lakini uhuru wa kimkakati unahitaji teknolojia za ndani.”

Mabadiliko dhaifu

Mabadiliko ya kidijitali na kijani yanawakilisha mojawapo ya mageuzi makubwa zaidi ya miundombinu katika historia ya kisasa. Lakini kadri mitandao inavyokuwa na akili zaidi na kuunganishwa zaidi, ndivyo inavyokuwa dhaifu zaidi.

“Mustakabali wa usalama wa nishati utategemea kutafuta usawa. Mitandao ya akili, endelevu, na yenye nguvu si chaguo: ni hitaji,” inasema ripoti hiyo.

Kutoka kwa kukatika kwa umeme kwa kiwango kikubwa hadi mashambulizi ya mtandaoni, pamoja na utegemezi mpya wa kiteknolojia, ripoti ya Chuo cha Kitaifa cha Ujasusi cha Uturuki inakumbusha kuwa usalama wa nishati wa karne ya 21 unategemea miundombinu yenye nguvu, uvumbuzi wa ndani, na ushirikiano wa kimataifa.