Paqıstanda 300dän artıq keşeneñ ğomeren özgän su basularğa klimat krizisı täêsir itte.
Köçle musson yañğırları soñğı berniçä ay buyı Könyaq Aziyadä kürende, ayıruça 5 ilgä cäyelgän Gimalay tawlarında ber törkem fäläkät küzätelde.
Yaña êşçänlekkä kürä, soñğı atnalarda Paqıstanda barlıqqa kilgän häm yözlärçä keşeneñ ülemenä kitergän köçle yawım-töşemneñ täêsire klimat krizisı arqasında tağın da naçaraydı.
Global cılınunıñ hawa torışındağı rolen tikşergän xalıqara belgeçlärdän toruçı “World Weather Attribution” törkeme alıp barğan êşçänlekkä kürä 24 iyun – 23 iyul könnärendä Paqıstanda küzätelgän yawım-töşemnär klimat üzgäreşe arqasında 10-15%ka arttı. Bu wazğıyät’ şähär häm awıllarda küp kenä binanıñ cimerelüenä kiterde.
Paqıstan xökümäte 26 iyunnän bügengä qädär barlıqqa kilgän su basu, köçle yawım-töşem häm qalğan hawa küreneşlärendä 300 keşeneñ ülüen häm 1600 öyneñ zıyan kürüen belderde.
Paqıstannıñ tönyağında yäşäwçe 50 yäşlärdäge êşmäkär Sakib Xäsän 22 iyuldä kürengän su basuda öyeneñ, 18 tuğanınıñ öyläre, şulay uq söt fermalarınıñ yuqqa çığuın äytte. Ferma xayvannarınıñ su basuda yuğaluın beldergän Xäsän üze häm ğailäse öçen yaqınça 100 million rupilek (360 meñ dollar) matdi zıyan salınuın açıqladı.
Xäsän telefonda tübändägelärne belderde: “Xäzerge waqıtta öysez bez. Öylärebez cimerelde. Xökümät bezgä 50 meñ rupilek (177 dollar) azıq-tölek yärdäme häm 7 çatır ğına birde. Soñğı 2 atnada bu çatırlarda yäşibez”.
Klimat belgeçe Jakob Ştayner äytüençä global’ cılınu kiterep çığarğan êsselär häm köçle yawım-töşem soñğı waqıtta êkstremal hawa torışın kötelgännän tağın da tiz räweştä arttırdı.
Awstriyadäge Graś universitetında tawlı töbäklärdäge su çığanaqları häm bäyläneşle risklarnı tikşerüçe geolog: “Soñğı atnalarda Paqıstanda ğına tügel, Könyaq Aziya töbägendä dä bezne şaqqattıruçı şaqtıy waqıyğanı tikşerdek. 2050 yılda kötelgän şaqtıy närsä 2025tä çınğa aştı. Bıyıl êsselär yänä urtaçanıñ östendä buldı”, – dide.
Köçle musson yañğırları soñğı berniçä ay buyı Könyaq Aziyadä kürende, ayıruça 5 ilgä cäyelgän Gimalay tawlarında ber törkem fäläkät küzätelde.
Bu atna başında Hindstannıñ tön’yağında ber awılda barlıqqa kilgän su basu häm cir şuışuları kim digändä 4 keşeneñ ülemenä häm yözlägän keşeneñ yuğaluın kiterde.
Pänceşämbe könne irtänge sägätlärdä açıqlanğan “World Weather Attribution” êşçänlege yazuçıları Paqıstanda analizlağan yawım-töşemneñ, klimat krizisınıñ su basularnı tağın da qurqınıç xälgä kiterüen kürsätüen belderde. Klimat belgeçläre tağın da êsse atmosferanıñ dımlıraq buluın häm monıñ yawım-töşemne köçäytüen bilgeläde.
Paqıstanda 2022 yılda iñ cimerüçe musson sezonı küzätelde; su basularda 1700dän artıq keşe ülde, yaqınça 40 milliard dollarlık matdi zıyan barlıqqa kilde.
Berlӓşkӓn Millӓtlӓr Oyışmasına kürä klimat krizisı arqasında qorılğan global fondlar Paqıstan kebek illärneñ klimat täêsirläre belän köräşüenä yärdäm itü öçen kiräkle miqdar täêmin itä almıy.
BMO şulay uq AQŞ häm Awrupa illäre kebek atmosferadağı cılılıqnı arttıruçı gazlardan cawaplı bulğan üskän illärneñ finans mäs’äläsendä citärle miqdarda yärdäm kürsätmäwen belderä.
Bu fondlar su basu riskı bulğan urınnarda toraq häm asqorımanı yaxşırtırğa bulışa ala.
