İstanbulda yazğı ber irtädä xökümät räsmiläre, injenerlar häm 39 rayon xakimiyäte vilayät başlığı (gubernator) binasında yabıq işeklär artında cıyıldı. Atmosfera borçılulı ide, fäqät täwäkkäl ide, belgeçlär qotılğısız dip äytkän, kön sayın cimergeç cirteträwneñ qurquı belän yäşäwçe şähär öçen bu ğädäti bulmağan xäl tügel ide.

Cıyılışnı Moxitnı saqlaw, şähär tözeleşe häm klimat üzgäreşläre ministrı Murat Kurum alıp bardı häm wazğiyätne böten kiskenlege belän citkerde. “İstanbul – Törkiyäneñ yöräge”, - dip basım yasawçı ministr: “Bu şähärneñ kiläçäge belän Törkiyäneñ kiläçäge turıdan-turı proporśional. Şuña kürä dä İstanbul imin räweştä nığıtılsa Törkiyä dä köçle bulaçaq. Allah saqlasın, tiskäre oçraqta Törkiyä kire qaytarılmaslıq zarar kürer”, - dip iskärtep uzdı.

Bu cıyılış – İstanbulnıñ kiläçägen yañadan şäkelländerü ölkäsendä Törkiyäneñ qıyu häm aşığıç adım yasağan borılış noqtası buldı. 20 million diyärlek xalıq sanına iyä häm dönyanıñ iñ qurqınıç cirteträw sızıqlarınıñ berse östendä urnaşqan bu şähärdä räsmilär 600 meñ toraqnıñ aşığıç räweştä üzgärtelüeneñ zarurlığın isäpli.

İstanbullılar öçen bu san barı tik statistika tügel. Östennän yöregän nigez, artında balaları yoqlağan divarlar, qartayğan beton astında tormış ağa torğan kafelar mäğnäsenä turı kilä.

“Bu tawışnı sez berqayçan da onıta almıysız”

58 yäşendäge keçe biznes xucası Kenan Kansız 1999nçı yılda cirneñ niçek xäräkät itüen äle dä xäterli. “Ul tawışnı hiç onıta almıysız”, - di ul.

Gölcük cirteträwe waqıtında min İstanbulda idem, bu zilzilä 17 meñnän kübräk keşeneñ ülemenä säbäp bulğan ide. “Ul çaqta monıñ iñ naçar bulğanın uylağan idek”, - dip äytä. “Ämma soñınnan 6nçı fevral buldı”.

2023nçe yılda könyaq-könçığış Törkiyäne teträtkän häm 50 meñnän kübräk keşeneñ ülemenä, mäxällälärneñ tulısınça cimerelüenä säbäp bulğan ikelätä cirteträwlärne küzdä tota. “Ägär mondıy ber zilzilä İstanbulnı bärsä, bu küpkä naçarraq bulır. Tağın da kübräk keşe, tağın da kübräk iske bina bar. Xäzer yañadan tözergä tiyeşbez”, - dip bilgeläp uzdı.

Kiyerenkele şähär

6nçı fevral fäläqätennän soñ aylar uzğaç 6.2 zurlığında zilzilä İstanbulnı teträtte. Zur zıyanğa säbäp bulmasa da êlekke qurqularnı uyandırırğa häm räsmi zatlar belän xalıq arasında yaña aşığıçlıqnıñ dulqının tudırırğa citärle buldı.

Şähärneñ küp keşele bistäsendä yäşäwçe 39 yäşendäge öç bala änise Neslihan Akyüz: “Balalarımnı alıp yalanayaq tışqa yögerüemne xäterlim”, - dide. “Tulı xaos ide. Uramnar yılawçı, doğa qıluçı keşelär belän tulı ide. Här kön borçılam, barı tik ğailäm öçen genä tügel, böten şähär öçen”.

Tığız xalıq sanına, transport belän tığılğan yullarğa häm iskergän asqormağa işarät itep: “Zur cirteträw barı tik bolarnı cimerep kenä qalmayaçaq. Şähärne paraliçlayaçaq. Tağın da köçleräk qorılmalar, tağın da yaxşıraq planlaştıru kiräk. Soñ bulğançı êş itärgä tiyeşbez”, - dip äytte.

Açı däres, awır başlanğıç

Bu atnada oyıştırılğan Cirteträw üzgärtep qorunı bäyäläw cıyılışında şuşı qurqular yuğarı däräcäle räsmilär tarafınnan da telgä alındı. Ministr urınbasarları, TOKİ häm İstanbulnıñ şähär xakimiyäte wäkilläre yänäşä utırdı. Bu – şähär tözeleşe mäs’äläsendä yış-yış qotıplaşqan ildä siräk kürengän berdämlek küreneşe ide.

Hökümätneñ planı zur üzgärtep qorunı üz êçenä ala, risklı binalarnıñ yañartıluı, açıq êvakuaśiya mäydannarınıñ kiñäytelüe häm tözeleş röxsätläreneñ tizlätelüe. Räsmilär cirle häm milli oyışmalar arasındağı koordinaśiyäneñ häm xalıq ışanıçınıñ da möhim bulaçağın äytälär.

“Barı tik beton häm qorıç turında ğına süz alıp barmıybız”, - dide Kurum: “Tarixnı, yäşäw çığanaqların häm bu şähärneñ ruxın saqlaw turında süz alıp barabız”.

Waqıt bara

Seysmologlar ozaq waqıttan birle İstanbulda zur cirteträw bulaçaq, dip kisätä. Şähärneñ könyağınnan uzğan Tönyaq Anadolu zilzilä sızığı ber ğasırdan kübräk waqıt buyı könbatışqa taba xäräkät itüçe ülemgä kitergän bertörkem cirteträwne tudırdı. Statistikağa kürä, çiratta İstanbul bar.

Bu qotılğısızlıq xise awır xis itelä. Fäqät şaqtıy keşe öçen ber ük waqıtta çara kürü telägen uyata.

Kansız: “Keşelärneñ monnan arı monıñ abstrakt närsä bulmawın añlawın uylıym. Däxşätne kürdek. Tuzan isen aldıq. Söygännärebezne cirlädek. Xäzer äzerlänü waqıtı, çınlap torıp äzerlänergä waqıt”, - di.

Çönki İstanbulda xäzerge waqıtta cir tınıç bulırğa mömkin. Ämma härkem şunı belä: bolay qalmayaçaq.