Polşa Baş ministrı Donald Tusk 12nçe martta Änkarağa yasağan säfäre waqıtında İlbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğannı regional totrıqlılıq tırışuların äydäp barırğa çaqırdı.

İke yaqlı söyläşülär waqıtında Ärdoğan Awrupanıñ iminlek krizisları aldında torğan şuşı çorda Törkiyäneñ Awrupa Berlege öçen strategik ähämiyätenä basım yasadı. Bigräk tä AQŞ İlbaşı Donald Trampnıñ Awrupanıñ üz saqlanu köçen arttıru taläben isäpkä alğanda Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalegeneñ tağın da kübräk zaruriyätkä äylänüen belderde.

“Awrupa Berlege köç häm yoğıntı yuğaltuın totqarlarğa yäki kiresenä äyländerergä teli ikän, ul çaqta monı barı tik Törkiyäneñ tulı äğzalege belän başqara alaçaq”, - dip äytüçe Ärdoğan İlbaşı qolliyäsendä Tusk belän uzdırğan söyläşüdän soñ oyıştırılğan urtaq matbuğat oçraşuında bu yullamanı anıq itep citkerde.

Ärdoğan söyläşülär barışındağı tuqtap qaluğa qaramastan Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalege mäs’äläsendäge täwäkkällegen täqrarladı. Törkiyä 1987nçe yıldan birle namzät il häm 2005nçe yılda başlatılğan söyläşülär 2016nçı yıldan birle tuñdırılğan wağziyättä.

Xalıqara mönäsäbätlär belgeçläre Törkiyäneñ Awrupa qurqınıçsızlığındağı strategik roleneñ äğzalek barışınıñ aryağına uzuına iğtibarnı yünältä.

İstanbul śivilizaśiya universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege başlığı, fännär doktorı Özdän Zäynäp Oktav “TRT World”qa birgän ängämäsendä: “Möhim bulğan noqta şuşı: Törkiyäneñ Awrupa Berlegenä äğza bulmıyça torıp ta xätta Awrupanıñ iminlegen arttıruı kötelä”, - dip äytte.

“Törkiyädän Awrupanıñ iminlegenä öleş kertüe kötelgändä Awrupa Berlege älegä Törkiyäneñ şuşı yöklämäsenä ber ük däräcädä cawap birmäde. Söyläşülär barışındağı bik küp başça äle dä açılmadı. Awrupa Berlegeneñ Törkiyägä iminlek mäs’älälärendä cawaplılıq yökläp, äğzalek barışın alğa alıp barmawı ni ğadel, ni dä däwam itelä alına”, - dip iskärtep uzdı.

Oktav ayıruça Törkiyäneñ geopolitik yoğıntısınıñ tora-bara artuına basım yasadı.

“Awrupanıñ äñgämädäşe bulğan Törkiyä êlekke Törkiyä tügel. Süriyädäge strategik ähämiyätebezne kürsättek, törki dönya belän bağlanışlarıbıznı nığıttıq häm global ênergiya tigezlämäsendä töp uyınçığa äyländek. Läkin Awrupa Berlege bu üzgäreşne tulısınça añlıy alamı? Minem bu mäs’älädä şiklärem bar”, - dip äytte.

Monnan tış Awrupa Berlegeneñ üz êçke büleneşläreneñ Törkiyägä qarata totışın tağın da qatlawlı xälgä kiterä alaçağın belderde.

“Awrupa Berlege häm Rusiyädän häm dä AQŞtan beryulı yanaw bularaq qabul itkän citdi qurqınıçsızlıq krizisına qaramastan monıñ Törkiyäneñ äğzalek barışın tizländeräçägen uylamıym. Awrupa Berlege Törkiyäne ni tulısınça êçkä alğan, ni dä tulısınça çitläştergän, fäqät yänä dä aña kritik iminlek cawaplılıqların yöklägän strategik bilgesezlek êçendä totuın däwam itäçäk”, - dip iskärtep uzdı.

Tusknıñ Änkara säfäre Soğud Ğäräbstanında Ukraina häm Amerika räsmiläre arasında ütkärelgän söyläşülärdän soñ şunda uq yasaldı. Söyläşülärdä Ukraina häm AQŞ Rusiyäneñ qabul itüe şartı belän 30 könlek aşığıç utnı tuqtatu täqdime östendä kileşte.

Ärdoğan Ukrainanıñ utnı tuqtatunı qabul itärgä teläwen qänäğätlelek belän qarşıladı häm Rusiyäneñ bu täqdimgä konstruktiv cawap birüeneñ zarurlığına basım yasadı. Törkiyäneñ tınıçlıq söyläşülärendä aradaşçı bulırğa äzer buluın belderep: “Soñğı täräqqiyätlär Rusiyäne häm Ukrainanı söyläşülär östälenä kiterse, bez söyläşülärne qabul itärgä äzer”, - dip äytte.

“Bez bu suğışnı ğadel räweştä beterergä tiyeş. Törkiyä bularaq tınıçlıq söyläşüläre öçen urın belän täêmin itärgä häm härtörle yärdämne täqdim itärgä äzerbez”, - dip iskärtep uzdı.

Tusk Törkiyäneñ regional totrıqlılıqnı täêmin itü potenśialına ışanıçın bilgeläp uzdı.

“İlbaşı Ärdoğanğa Törkiyäneñ tınıçlıq barışında iñ zur cawaplılıqnı üz östenä aluı häm töbägebezdä totrıqlılıq belän iminlekneñ urnaşuınıñ zarurlığın açıq itep citkerdem”, - dip äytte. Ayıruça Ärdoğannıñ kiläse ayda Varşavağa säfär yasayaçağın iğlan itte.

Awrupa Berlegeneñ Törkiyägä qarata totışı mäs’äläsendäge tänqitläwlärne qabatlawçı Macarstandağı (Vengriyädäge) “Mathias Corvinus Collegium”da qunaq uqıtuçı-ğalim bulıp wazıyfa başqaruçı fännär doktorı Şuay Nilhan Açıkalın Polşanıñ Awrupadağı iminlek dinamikalarında tora-bara tağın da möhim aktyorğa äylänüen häm Törkiyä belän tağın da yaqınraq strategik xezmättäşlek êçendä buluın bilgeläp uzdı.

“Soñğı biş belän altı yılda Polşa bigräk tä saqlanu häm iminlek ölkälärendä AQŞqa bulğan bäylelegen kimetergä tırıştı. Törkiyä bu barışta kritik urtaqqa äylände häm Polşa Törkiyä belän kiñqırlı saqlanu sänäğäte kileşüenä qul quyğan berençe NATO ile buldı”, - dip äytüçe Açıkalın Polşanıñ Awrupa Berlege êçendäge säyäsätläreneñ möhim ülçämdä üzgärüenä iğtibarnı yünältte.

“Polşa Awrupa Berlegeneñ Ukrainağa çiksez xärbi yärdämnäreneñ ozaq möddätle iminlek dilemmasın tudıra alaçağı fikeren yaqladı. Polşanıñ soñğı yıllardağı säyäsi yünäleşen añlaw öçen bu barışqa kiñ qısadan qararğa kiräk. Ber ük waqıtta Polşanıñ Törkiyägä qağılışlı totışında tora-bara uñay tizlekkä ireşüen dä kürergä kiräk”, - dip iskärtep uzdı.

Açıkalın Polşanıñ Awrupa Berlege êçendäge säyäsätläreneñ Könbatış Awrupa illärennän könnän-kön ayırılıp toraçağın küzallıy.

“Polşanıñ Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalegenä kürsätkän açıqtan-açıq yaqlawı şaqtıy ähämiyätle. Polşanıñ Törkiyäneñ äğzalegen köçle räweştä yaqlawı ike ilneñ Awrupa êçendäge strategik häm iminlek mäs’älälärendä tora-bara tağın da kübräk urtaq xäräkät itüen kürsätä”, - dip äytte.

Tusk, Polşanıñ Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalegenä qarata yaqlawın täqrarlap: “Törkiyäneñ Awrupa Berlegenä äğza bulu barışınıñ monnan arı tağın da çınlıqçı häm anıq maqsatqa äylänüenä ışanabız. Törkiyäne härwaqıt yaqladıq häm yaqlarğa däwam itäçäkbez”, - dide.

İke lider monnan tış säwdä häm saqlanu xezmättäşlegen nığıtu mäs’älälärenä tuqtalıp uzdı. Tusk ike il arasındağı säwdä külämeneñ 12 milliard dollardan kübräk buluın häm maqsatlarınıñ bu miqdarnı 15 milliard dollarğa citkerü buluın belderde.

Polşa häm Törkiyä tiz yöreşle poyezd çeltäre belän bergä urtaq asqorma proyektları östendä êşli.

Tusk NATO häm Awrupa xezmättäşlegeneñ buluı mömkin utnı tuqtatudan soñ Rusiyä-Ukraina çik buyında totrıqlılıqnı täêmin itüdäge ähämiyätenä basım yasadı.

“Bu barışta Törkiyäneñ role bik möhim bula ala”, - dip äytte.