Êrasmus K. Kersting iq’tisadi suğışlar niçek başlanuı turında açık itep söyli: “Alar, çın suğışlar kebek, bik siräk kenä ciñel tämamlana." Villanova universitetınıñ professorı, iq’tisad fännäre bülege citäkçese bulgan Kersting, berençe Tramp tarifları kertelgännän birle säwdä kürsätkeçlären küzätep kilä. Bügen ul tarixnıñ tağın da kiskenräk qabatlanuın küzätä.

"Bu noqtada barısına da täêsir itäçäk," – di ul “TRT World”ka interv’yusında. "AQŞ kulanuçıları bäyälärneñ artuın sizäçäk, ä firmalar çit ildäge taläplärne yuğaltaçaq. Bu – säwdä suğışı, häm tariflar bazarnıñ ike yagına da täêsir itä. AQŞ qullanuçısı här oçraqta yuğalta."

9 aprel'dä AQŞ ilbaşı Donal’d Tramp, Qıtay tışında, küpçelek illärgä qarata tariflarnı 90 köngä kiçekterde. Tik Qıtay mäs’äläsendä ul üz süzennän çigenmäde.

Qıtaynıñ 84 %lıq cawap tariflarına qarşı, Vaşington tariflarnı 125 %qa kütärde, häm tağın 20% östämä cäza östäde. Näticädä, tariflar rekordlı 145 %qa citte.

Qıtay da cawap birde, AQŞ tovarlarına üz tarifların 125 %qa kütärde. Bu êskalaśiya bazarlarnı teträtte, täêmin itü çeltärlären qıyın xälgä quydı häm ike superköç üz poziśiyalären nığıttı.

Kersting bolay di: "Kayber tovarlar qıymmätlänäçäk. Başkaları bötenläy yuqqa çıga ala. Häm Qıtay kulanuçıları da awırlıq sizäçäk, läkin alarnıñ iq’tisadı AQŞnıkı kebek qullanuğa nigezlänmägän. Şuña kürä, bu oçrakta Qıtay östenlek itä."

Salqın säwdä suğışı qıza

N’yu-Yorkta yäşäwçe makroiq’tisadçı Sarh Klayn bu xälne ob’yektiv töstä añlata: "Smartfonnar, noutbuklar, uyınçıqlar – bolar AQŞ qullanuçısınıñ tormışınıñ ber öleşe. Häm alarnıñ 85 %ı Qıtaydan kiterelä," – di ul “TRT World”ka. "145% tariflar 1,000 dollarlıq “iPhone”nıñ bäyäsen 1,400 dollarğa citkerä ala. Häm bu – başqa tovarlarga 10% tariflar kertelgänçe."

Bäyälär artu kötelä. 3%tan tübän bulgan inflaśiya yıl axırına qadär 4.4%qa citär dip farazlana. “JPMorgan” 60% reśessiyä kötelüe turında kisätä.

Häm bu – xälne qullanuçı yagınnan qarağanda gına.

AQŞnıñ üzäk töbäklärennän Qıtayga soya êksportı – bu14 milliard dollarlık säwdä yulı ide– 25%qa kimede. Awıl xucalığı texnologiyase belän şöğıllänüçe firmalar Qıtayğa satularınıñ "nıq täêsir astında qala aluın" äytä.

Xätta fayda kürergä tiyeşle sektorlar da, misal öçen, çükeç häm alyumin, awırlıqlar kiçerä. Avtomobil' häm maşina firmaları öçen kerem çığımnarı 15 %qa arttı.

"Ber qul birä, ikençese ala," – di Klayn.

Qıtayda da awırlıqlar sizeläçäk. “Foxconn” kerem yuğaltırğa mömkin. Guandundağı zavodlaı êşçelärne qısqartırga mäcbür bula ala.

Ciñüçelär, ciñelüçelär häm yaña säwdä kartası

Läkin här yangın kayberäwlär forsat tudıra ala.

V'yetnamnıñ AQŞka êksportları 2020 yıldan birle 50 %ka arttı. Meksika, AQŞnıñ iñ zur säwdä partnerı bulıp, avtomobil' citeşterüne arttıra. Hindstan êlektronika üzäge bulıp üseştä häm “Apple” şirkäte” iPhone” citeşterüeneñ 15 %ın şunda küçerä.

"Ğomumän, AQŞ Qıtayga êksportlagan tovarlarnı citeşterüçe illär fayda küräçäk," – di Kersting. "Küptän tügel Braziliya awıl xucalığında lider buldı. Bu yulı Qıtay Awrupa belän säwdä itep, AQŞ täêsiren kimetergä tırışa."

"Bu – urta köçlärneñ revanşı," – dip östi Klein. "Neytral' qalgan illär – V'yetnam, Meksika, Hindstan – bu xäldän fayda kürä ala."

Läkin başkalarnı säwdä suğışı ike yaqtan da qısa. Awrupa Berlege AQŞ belän 900 milliard dollar häm Qıtay belän 900 milliard dollar säwdä arasında qısılıp qalgan. Germaniyanıñ avtomobil' citeşterüçeläre Qıtaydan kiterelgän öleşlärgä bäyälärneñ artuın sizä.

Tayvannıñ yarımütkärgeç êksportları AQŞ tarifları häm Qıtaynıñ siräk mineral resurslarına çikläwlär arqasında basım astında. Xätta Avstraliya häm Kanada kebek berektäşlär dä Vaşington häm Pekin arasında basım astında qala.

"Tizdän tovarlar qıymmätlänäçäk," – di Kersting. "Täêmin itü çeltärläre tuqtadı, häm alarnı tiz genä üzgärtep bulmıy."

Yıraqqa qaraş: çatnawlar häm farazlar

Kısqa waqıt êçendä, êlektronika bäyäläre berençe bulıp artırğa mömkin. Aziyadan hawa yulı belän taşu bäyäläre 20 %qa üste.

Läkin iq’tisadçılar öçen iñ borçulı närsä – ozaq waqıtlı üzgäreşlär.

"Ozaq waqıt êçendä qarağanda, tarifları tübän bulgan illär kübräk cälep itüçe xälgä kiläçäk, şulay itep “Apple” häm “Nike” kebek firmalar üz tovarların Hindstan yäisä V'yetnam kebek illärdän täêmin itärgä tırışaçaq, ägär bu illär salım tariflarınnan qaça alsa."

Xäzerge qatlawlı, zägıyf', häm yıllar buyı tözelgän täêminat çeltärläre – – üzgäreş xälendä. “Apple” 2028 yılğa qadär “iPhone” citeşterüeneñ 25%ın Hindstan häm V'yetnamga küçerergä planlaştırgan. “Tesla” Meksikaga küz sala. Çip citeşterüçelär Qıtaydan çittä yaña qorılmalarğa 60 milliard dollar investiśyä yasıy.

Bu üzgäreşlärneñ bäyäse? Artıq qalğan tovar, êffektivsızlıq häm qullanuçılar öçen bäyälär artu.

"Bu – arzan tovarlar çorınıñ axırı bulırga mömkin," – di Klein. "Häm, älegä bu açıqlanmasa da, integraśiyalängän dön’yaküläm iq’tisadnıñ axırı bulırga mömkin."

Işanıç defiśitı

Bälki, iñ cimergeç êlement iqtisadi tügel – psixologik.

"Säyäsätlär iğ’lan itelä, annarı üzgärä, annarı qabat iğ’lan itelä – bu Işanıç defiśitın kiñäytä," – di Kersting. "Häm ışanıç yuğalsa, anı qabat torğızuğa yıllar kitä."

Xäzer ike yaq ta üz poziśiyalären nığıtırga äzer kebek. Pekin Vaşingtonnı "iq’tisadi köç qullanu"da ğayepli. Ä Tramp tariflarnı "başlangıç qına" dip atıy, häm Pekin belän säwdä söyläşülärennän uñay näticälär kötä.

Şaw-şu artında, töp üzgäreşlär äkrenläp bara.

AQŞ häm Qıtay – Salqın Suğıştan soñğı çordağı tärtipneñ ike töp baganası – ber-bersennän yıraqlaşa bara. Häm bu buşlıq strategik qına tügel. Bu iq’tisadi, şäxsi, häm struktur'.

Häm, Kersting süzläre belän äytkändä, "AQŞ häm Qıtaynıñ ayırıluı qullanuçılar häm dön’yaküläm iq’tisad öçen bik tiskäre näticälärgä kiteräçäk."